انواع غسل

غسل در لغت به معنای شستن است و در اصطلاح به مجموعه‌ای از اراده قلبی و اجرای عملی در خصوص شستن بدن گفته می‌شود. اصل نظافت و طهارت از مهم‌ترین مفاهیم شخصی و اجتماعی بوده است که پیامبر اسلام(ص) از آن به عنوان نمادی از ایمان مسلمانان یاد فرمودند. غسل‌ها حسب حکم شرعی به دو دسته تقسیم می‌شود.
دسته اول: غسل‌های مستحبی همانند غسل جمعه که اکنون به آنها نمی‌پردازیم.
دسته دوم: غسل‌های واجب که در سر مبحث بدانها می‌پردازیم.
مبحث اول: انواع غسل‌های واجب به لحاظ جنس مرد و جنس زن
مبحث دوم: علت غسل‌های واجب
مبحث سوم: انجام غسل‌های واجب به لحاظ جنس زن و مرد

مبحث اول: انواع غسل‌های واجب

الف؛ غسل واجب مشترک زنان و مردان
غسل‌های واجب مشترک زنان و مردان عبارتست از 1- غسل میت 2- غسل مس میت 3- غسلی که بر اثر نذر یا عهد یا سوگند بر زن یا مرد واجب می‌شود 4- غسل جنابت

1-غسل میت
واجب است میت مسلمان را پس از پاک کردن و شستن بدن او از آلودگی‌ها و نجاست‌ها به ترتیب سه غسل دهند.
اول؛ غسل با آب مخلوط به سدر
اندکی سدر در آب غسل ریخته به حدی که آب مضاف نشود نخست با آن آب سر و گردن و بعد سمت راست و سپس سمت چپ را غسل دهند.

دوم؛ آب مخلوط با کافور
اندکی کافور با آب غسل مخلوط می‌شود به گونه‌ای که آب مضاف (آب کافور) نشود به همان ترتیب غسل داده می‌شود.

سوم؛ آب خالص
با آب خالص برای سومین بار بدن میت غسل داده می‌شود و غسل‌های بدن میت تمام می‌شود.

2-غسل مس میت
اگر انسان (به ویژه پزشکان و پرستاران و کارمندان بخش‌های مراقبت‌های ویژه بیمارستان‌ها) بدن انسان مرده‌ای را که سرد شده و غسل داده شده نیست لمس و مس کنند و حتی جایی از بدن خود را به بدن او برسانند باید غسل «مس میت» کنند.
و حتی بنا به نظر برخی از مراجع، مس بدن سرد شده شهید و همچنین بدن مرده‌ای که به جای غسل، تیمم داده‌اند همین حکم را دارد.

3- غسل واجب ناشی از نذر
چنانچه کسی برای رفع گرفتاری یا ترک کار بدی نذر یا عهد کند و یا قسم بخورد که اگر مراد حاصل شد باید غسلی انجام دهد آن غسل بر او واجب می‌شود.

4- غسل جنابت
چهارمین غسلی که مشترک زنان و مردان است غسل جنابت است. جنابت عبارتست از وضعیت جسمی که مکلف در آن قرار می‌گیرد و خداوند بزرگ پیامد آن وضعیت فیزیکی جسم اعتبار مفهومی وضعی موسوم به جنابت می‌کند و برای آن حالت غسل جنابت را جهت انجام واجبات واجب می‌کند و این وضعیت که در اصطلاح فقهی حکم وضعی جنابت به خود می‌گیرد در پیامد واقعه فیزیکی و جسمانی است و آن واقعه فیزیکی در بدن انسان عبارتست از خروج منی و مباشرت جنسی؛ بنابراین اسباب فیزیکی جنابت عبارت است از خروج منی و مباشرت جنسی که به توضیح آنها می‌پردازیم.

الف: خروج منی
صرف خروج منی
خروج منی خواه در خواب باشد یا بیداری و در اثر خود ارضایی باشد یا در اثر دیدن صحنه شهوت‌آلود از زن باشد یا از مرد با سستی جسم باشد یا نباشد به هر شکل چنانچه یقین به خروج منی‌ کند غسل جنابت به لحاظ وضعیت جسمی بعد از خروج منی بر مرد یا زن جهت عبادت واجب می‌شود.

ب: مباشرت جنسی
مباشرت جنسی مرد با زن یا مرد با مرد (لواط) و زن با زن (مساحقه) و انسان (زن یا مرد) با حیوان موجب وضعیت جنابت شرعی بنا به اعتبار شارع اسلام است که خداوند منان حکم وضعی جنابت را اعتبار می‌کند و آن را موضوع حکم تکلیفی وجوب غسل برای انجام عبادت قرار می‌دهد.
بعد از آنکه انسان در وضعیت جنابت قرار گرفت برای بیرون آمدن از وضعیت جنابت مستحب است غسل کند ولی برای خواندن نمازهای واجب و انجام بعضی از رفتارهای عبادی غسل جنابت واجب است ولی برای نماز میت و سجده شکر و سجده‌های واجب قرآن غسل جنابت واجب نیست و غسل جنابت شرط صحت نمازهای مستحبی است.

مبحث دوم: غسل‌های خاص زنان
1-غسل حیض 2- غسل استحاضه 3- غسل نفاس
بعد از بیان غسل‌های مشترک چهارگانه 1- غسل میت 2- غسل مس میت 3- غسلی که به نذر و عهد و قسم واجب می‌شود 4- غسل جنابت که مشترک بین زنان و مردان مسلمان است به غسل‌های ویژه خانم‌ها می‌پردازیم. غسل‌های خاص زنان به لحاظ خونی است که از اندام تناسلی آنها خارج می‌شود و براساس نوع خون نوع وضعیت جسمی آنان و به تبع آن حکم وضعی آنها در فقه شیعه متفاوت است بنابراین ابتدا ضروری است خونی که می‌بینند و وضعیتی که در آن قرار می‌گیرند را توضیح دهیم و سپس به حکم وضعی و حکم تکلیفی بپردازیم

1-خون حیض و غسل حیض
در لغت، واژه حیض به معنای جمع شدن خون است و حوض را از این جهت حوض می‌نامند که آب در آن جمع می‌شود و در اصطلاح خون ماهانه‌ای است که زن از سن بلوغ به بعد در اثر ریزش دیواره رحم از خود می‌بیند.
طبق آفرینش الهی زنان سالم بالغ به این اثر عینی می‌رسند که از سن بلوغ نه سال قمری تا سن یائسگی (زنان قریشی سادات 60 سال قمری و زن غیرسادات بعد از 50 سال قمری) در یک زمانبندی معلوم هر ماهه (پریود) خون می‌بینند.
در حالت دیدن چنین خونی شارع اعتبار حائض (حیض بودن، عادت بودن) برای زن کرده است و چنین وضعیتی بنا به اعتبار و حکم وضعی خدای بزرگ مقرر می‌شود که زن برای خارج شدن از این حالت باید ایام خون دیدن حیض را سر کند و سپس غسل حیض همانند غسل جنابت انجام دهد.

2-خون زخم
خون زخم عبارتست از خونی که زنان در اثر عمل جراحی یا رشد تومور یا زخم‌های ناحیه رحم و مجرای آن می‌بینند که چنین خونی غسل یا وضو ندارد بلکه همانند خون‌های عادی باید آب کشیده شود.

3-خون بکارت
خونی که در اثر پاره شدن پرده بکارت در اثر مباشرت جنسی یا اقدام فیزیکی دیگر، زن از خود می‌بیند که چنین خونی نیز هیچ غسل یا وضوی خاصی ندارد و همانند خون‌های عادی باید آب کشیده و پاک شود.

4-خون نفاس و غسل نفاس
خونی است که همراه با بیرون آمدن اولین جز نوزاد از رحم مادر به دنیای خارج رحم از زن خارج می‌شود و زنان در این حالت را نُفساء یا نَفساء می‌نامند.
کمترین مدتی که زنان زائو این خون را می‌بینند یک لحظه و بیشترین آن ده روز است و زن در پایان خون دیدن بعد از زایمان باید غسل نفاس کند و بنا بر احتیاط برای نماز باید وضو بگیرد و به همان غسل اکتفاء نکند.

5-خون استحاضه و غسل استحاضه
به غیر از خون‌های حیض که اقل آن سه روز و اکثر آن ده روز اعتبار می‌شود و خون زخم که ناشی از بیماری زن در ناحیه رحم و مجاری مربوطه است و خون بکارت که مربوط به پرده بکارت است و خون نفاس که مربوط به اولین خون‌دیدگی همزمان با زایمان است، خون دیگری که تعریف‌های فوق بر آن صادق نیست به نام استحاضه در فقه اعتبار شده است و زن را در موقع دیدن این خون مستحاضه می‌گویند. خون استحاضه بر سه قسم است: 1- قلیله 2- متوسطه 3- کثیره
برای استحاضه قلیله برای هر نماز یک وضو بگیرد.
برای استحاضه متوسطه باید برای نماز صبح غسل کند تا صبح روز بعد.
برای استحاضه کثیره باید یک غسل برای نماز صبح و یک غسل برای نماز ظهر و عصر و یک غسل برای نماز مغرب و عشا انجام دهد.
بنابراین غسل‌های حیض، نفاس، استحاضه از غسل‌های اختصاصی زنان است.

مبحث سوم: انجام غسل‌ها
1-ترتیبی
زیر دوش قرار گرفته ابتدا نیت و اراده غسل مربوطه را می‌کنیم. سپس سر و گردن را می‌شوییم آن‌گاه نیمه راست بدن و سرانجام نیمه چپ بدن و غسل تمام می‌شود.
2-غسل ارتماسی
که انسان با نیت غسل در استخر یا دریا فرو می‌رود به طوری که آب تمام سطح بدن را فرا بگیرد و سپس از آن خارج می‌شود غسل ارتماسی تمام است.